DOKTORUMNEDİO? SAĞLIK HAKKINDA HERŞEY…
Multipl skleroz sinirleri saran miyelin kılıfının vücudun immün sistemi tarafından saldırıya uğraması sonucu gelişen bir hastalıktır. Miyelin hasarı sonucu beyinle vücudun diğer organları arasındaki irtibat kesilir. Sonuçta sinirler geri dönüşümsüz olarak hasarlanır. Belirti ve bulgular hasarın hangi sinirde olduğuna ve hasarın derecesine göre değişir. Ciddi MS’li hastalar yürüme yeteneğini kaybederken, bazı MS’li hastalarda uzun süre hiçbir bulgu görülmeyen iyileşme dönemleri mevcuttur.
MS belirtileri nelerdir?
MS belirtileri etkilenen sinirin yerine göre farklılık gösterir. Bunlar:
-Genellikle vücudun bir tarafındaki kol ve bacaklarda uyuşma ve kuvvetsizlik
-Genellikle tek bir gözde kısmen veya tamamen görme kaybı , göz hareketleri sırasında ağrı
-Çift veya bulanık görme
-Vücutta karıncalanma ve ağrı
-Boyun hareketlerinde özellikle öne eğince elektrik çarpma hissi
-Titreme ve koordinasyon hissinin kaybolması, dengesiz yürüme
-Geveleyerek konuşma
-Halsizlik
-Baş dönmesi
-Mesane ve barsak fonksiyonlarında bozulma
MS’li hastaların çoğu yeni bulguların ortaya çıktığı ve sonrasında bulguların kısmi veya tamamen iyileştiği sessiz dönemler şeklinde hastalığı geçirirler.
MS nedeni nedir?
MS’in nedeni bilinmemektedir ama vücudun bağışıklık sisteminin kendi hücrelerini hasara uğrattığı otoimmün bir hastalıktır. MS, beyin ve omurilikteki sinirlerin etrafını saran ve onları koruyan miyelin kılıfının hasar görmesi sonucu oluşur. Miyelin aynen elektrik tellerine benzetilebilir. Miyelin kılıfındaki bir hasar sinirin taşıdığı mesajın iletilmesini yavaşlatır veya tamamen durdurur. Bazı insanlarda MS oluşurken bazılarında oluşmamasının nedeni bilinmemektedir. Genetik faktörlerden çocukluğa kadar uzanan bir dizi faktöre bağlı olduğu düşünülmektedir.
MS için risk faktörleri nelerdir?
Aşağıdaki faktörler MS gelişme riskini arttırabilir:
-Yaş: Her yaşta görülebilir ama en sık 15-60 arası kişilerde daha sık görülür.
-Cinsiyet: Kadınlar erkeklerden 2 kat daha fazla etkilenir.
-Aile hikayesi: Anne baba veya kardeşlerden birinde MS olması en yüksek riske sahip olunduğu gösterir.
-Bazı enfeksiyonlar: EBV (enfeksiyöz mononükleaz) gibi bazı virüs hastalıklarının MS ile ilgisi olabileceği ileri sürülmektedir.
-Irk: Beyaz ırka mensup özellikle Kuzey Avrupa ülkelerinde yaşayan kişilerde risk en yüksektir. Asya ve Afrika’da risk en düşüktür.
-İklim: Ilıman iklime sahip ülkelerde risk daha yüksektir.
-Çeşitli otoimmün hastalıklar: Tiroid hastalıkları, tip 1 diabet ve inflamatuar barsak hastalıklarında MS gelişme riski az oranda arttmıştır.
-Sigara: Sigara içen bir kişide eğer MS bulguları görülürse, ikinci bir atak görülme riski sigara içmeyenlere oranla daha yüksektir.
MS tanısı nasıl konur?
MS tanısı için spesifik bir test yoktur. Tanısı benzer belirti ve bulguları gösteren durumlardan ayırt edilmesi ile konabilir. Tanıda hikaye ve fizik muayene önemlidir. Tanı koymak için:
-Kan testleri: Benzer bulgulara neden olan enfeksiyöz ve enflamatuar durumların ayırt edilmesinde kullanılabilir.
-Lomber ponksiyon: Omurilikten beyin omurilik sıvısının alınması ile viral enfeksiyon ve diğer durumların ayırt edilebilir.
-Manyetik rezonans görünteleme (MR): MS’in sebep olduğu sinir hasarlarını görüntülemek amacı ile kullanılır.
-Elektrik sinyallerini kaydeden testler ile uyaranlara sinir sisteminin verdiği cevap incelenerek tanı konmaya çalışılır.
MS tedavisi nasıl yapılır?
MS tedavisi ataklarından çıkmayı hızlandırmaya, hastalığın ilerleyişini yavaşlatmaya ve semptomları tedavi etmeye yöneliktir.
Atakların tedavisi:
-Kortikostreoidler: Sinir inflamasyonunu azaltmak için kullanılır.
-Plazmaferez (Plazmanın değiştirilmesi): Kanın sıvı kısmı plazma kan hücrelerinden ayrıştırılır ve albumin(protein solusyonu) ile karıştırılarak tekrar vücuda verilir. Plazma değişikliği bulgular ağırsa ve streoidlere cevap yoksa yapılır.
Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için yapılan tedaviler:
Bazı tedavilerin tekrarlama hızını azalttığı gösterilmiştir. Bunlar:
-Beta interferon: Deri altına veya kas içine yapılan enjeksiyonlar nükslerin tekrarını ve ciddiyetini azaltabilir. Grip benzeri yan etkilere yol açabilir. Tedavi sırasında karaciğer enzimlerinin takip edilmesi gerekir.
–Glatiramer asetat (Copaxone): Bağışıklık sisteminin miyeline saldırmasını engeller.
-Dimetil fumarat (Tecfidera): Günde iki kez oral olarak kullanılır. Nüksleri azaltabilir. Ateş basması, bulantı, ishal, azalmış beyaz küre sayısı gibi yan etkileri olabilir.
-Fingolimod (Gilenya): Günde tek doz oral olarak verilmesi nüks hızını azaltabilir. Yan etki olarak nabız hızının azalması, tansiyon yükselmesi görülebilir.
–Teriflunomid (Aubagio): Nüks hızını azaltmak için kullanılan günde tek doz tedavi yan etki olarak saç dökülmesi ve karaciğer hasarına yol açabilir.
-Natalizumab (Tysabri): Bu tedavi ile kan dolaşımındaki hasara yol açan bağışıklık hücrelerinin beyne ve omuriliğe ulaşması engellenmeye çalışılır. Yan etki olarak progresif multifokal lökoensefalopatiye yol açabilir. Diğer tedavi yöntemlerine cevap vermeyen ciddi ve aktif MS hastalarında kullanılır.
-Mitoksantron (Novantrone): İlerlemiş ciddi MS’da kullanılır. Kalbe zararlı olabilir ve bazı kan kanserleri ile ilişkisi olabilir.
Belirti ve bulgulara karşı tedavi:
-Fizikoterapi
-Kas gevşeticiler
-Halsizliği azaltmak için tedavi
-Diğer destekleyici tedaviler kullanılır.
